در بررسی جدیدترین گزارش بانک تسویه بین‌الملل در حوزه نقدینگی، به سراغ کشورهایی می‌رویم که به سبب فقدان مدیریت صحیح در هدایت جریان نقدینگی، هزینه‌های هنگفتی را به اقتصاد و جامعه خود، تحمیل کردند.

تجربه جهانی فروپاشی مالی و اقتصادی در اثر عدم مدیریت جریان نقدینگی

از سال‌های ابتدایی آغاز هزاره جدید، یعنی از ژانویه ۲۰۰۲ تا به امروز و در یک دوره زمانی ۲۰ ساله، متوسط رشد سالانه نقدینگی در اقتصاد جهان، بالاتر از ۲۵ درصد و نامتناسب و ناهمگام با رشد بخش حقیقی اقتصاد جهانی بوده است. در این سالها، به علت بروز تکانه‌های منفی در بخش عرضه، بحران‌های مالی عمیق نظیر بحران سال ۲۰۰۸ و پاندمی کرونای ۲۰۱۹ و وجود تورم فشار هزینه، رشد تقاضا برای اعتبار و به تبع آن، انبساط ترازنامه بانک‌ها، بانکداران مرکزی جهان در سازماندهی یک مسیر قابل رصد، مدیریت و هدایت مطمئن برای جریان نقدینگی، ناکام مانده‌اند و همین امر، موجبات استمرار تورم‌های بالا در کشورهای مختلف جهان را موجب شده است. در حالی که همه تحلیلگران اقتصادی معتقدند که رشد نقدینگی، سیاست ترجیحی هیچ یک از فدرال بانک‌های دنیا نبوده، ولی وجود ساختارهای معیوب، حکمرانی نامطلوب اقتصادی و عدم استقلال بانک‌های مرکزی در جهان، منجر به رشد فزاینده و در برخی موارد، غیرقابل مهار نقدینگی در جهان شده است. در واقع، رشد بالای نقدینگی را میتوان یکی از بیماری‌های مزمن امروز و آینده اقتصاد جهانی دانست که منشاء آن در ریشه‌های ساختاری و عمیق در نظام حکمرانی اقتصادی و مکانیزم صنعت مالی و بانکی کشورها بود.

تجربه ناموفق مهار نقدینگی در بریتانیا طی بحران برگزیت

در ژوئن سال ۲۰۱۶، اکثریت محدودی از شهروندان بریتانیایی، به خروج از اتحادیه اروپا رای دادند و این امر ۳.۵ سال، در بستری از تنش‌های شدید سیاسی و اقتصادی، به طول انجامید. هیچکس به طور قطع نمی‌دانست که بریتانیا چه زمانی و چگونه بدنه‌ای را که اقتصاد آن را در ۴۳ سال گذشته شکل داده بود، ترک خواهد کرد. این سردرگمی، باعث بی‌ثباتی اقتصادی در بریتانیا و از دست‌دادن اعتماد عمومی به چشم‌انداز آتی مالی این کشور شده بود. به طوریکه در ابتدای سال ۲۰۱۷ میلادی، نوسانات بازارهای مالی متاثر از بحران برگزیت در بریتانیا به اوج خود رسید و دولت اعلام وضعیت فوق‌العاده کرد.

بانک مرکزی بریتانیا به رهبری مارک کارنی، مشکلات عدیده‌ای را پیشروی خود داشت که یکی از مهم‌ترین آنها، مسئله رشد فزاینده و غیرقابل مهار جریان نقدینگی بود که دیر یا زود به تورمی سوزان مبدل میگشت. بانک مرکزی، با وجود هشدار چندین باره صاحب‌نظران و متخصصان مالی و اقتصادی در چند سال منتهی به برگزیت، به سبب عدم ایجاد بسترهای پایدار و بلندمدت برای هدایت جریان نقدینگی، آشفتگی عمیقی را تجربه کرد.

بلاتکلیفی نسبت به خروج یا عدم خروج این کشور از اتحادیه اروپا، صاحبان کسب‌وکارهای مختلف، صنایع، تجار، تولیدکنندگان، ارائه دهندگان سرویس‌های خدماتی و شهروندان بریتانیایی را در یک موقعیت پُرریسک و غیرقابل پیش‌بینی نسبت به شرایط آینده اقتصادی قرار داده بود و به دلیل وجود همین ترس از وضعیت آتی کشور، در یک بازه زمانی ۷ ماهه، بیش از ۳۲ درصد از مشاغل فعال بریتانیا، به حالت نیمه‌فعال و غیرفعال درآمده بود. در این برهه از زمان، بانک مرکزی بریتانیا، در یک اقدام هیجانی، ناصحیح و کارشناسی نشده و فقط در راستای تزریق یک آرامش کاذب، موقت و کوتاه‌مدت به کسب و کارها و شهروندان این کشور، اقدام به تخصیص گسترده تسهیلات در حجم بسیار بالا، نرخ نکول پایین و بازپرداخت‌های طولانی مدت به تمامی صنایع، تولیدکنندگان، سرویس‌های خدماتی و شهروندان عادی کرد تا از رکود مزمن در حال شکل‌گیری جلوگیری کند، اما عدم توانایی و فقدان بستر مناسب برای هدایت چنین جریان عظیمی از نقدینگی و اعمال این سیاست پولی به شدت اشتباه، موجب شد که در پایان سال ۲۰۱۹ میلادی و در آستانه امضای برگزیت، نرخ رشد نقدینگی، شاخص پایه پولی، سرعت گردش پول و در نهایت، سطح عمومی قیمت‌ها در بریتانیا به بالاترین میزان پس از جنگ جهانی دوم برسد و دولت و بانک مرکزی انگلیس، در شرف یک فروپاشی کامل اقتصادی و سیاسی قرار بگیرد.

تجربه شکست خورده دولت اسپانیا در مدیریت رشد نقدینگی

اقتصاد اسپانیا، یکی از ناموفق‌ترین اقتصادهای پیشرفته اروپایی در زمینه مهار رشد جریان نقدینگی بوده است. در طی بحران پاندمی کرونای ۲۰۱۹، دولت اسپانیا با چالش‌های متعددی از جمله رکود صنایع و افت تولیدات و در نتیجه، کاهش محسوس تولید ناخالص داخلی، افت شدید ذخایر ارزی بانک مرکزی اسپانیا به سبب کساد عمیق حوزه خدمات به ویژه تعطیلی مطلق صنعت توریسم و گردشگری، بیکاری فزایندهای که به شکل تصاعدی و غیرقابل مهاری در حال بالا رفتن بود و در نهایت، افزایش نرخ تورم که بیش از دیگر متغیرها، آینده تاریک اقتصاد اسپانیا را به تصویر می‌کشید. مجموعه این عوامل موجب شده بود که شهروندان و صاحبان صنایع و کسب‌وکارهای اسپانیایی، هیچ چشم‌انداز مثبتی نسبت به بهبود وضعیت شاخص‌های کلان اقتصادی در آینده نداشته باشند و به سبب این موضوع، به رکود عمیق ایجاد شده دامن زده و با تعطیلی مشاغل، شروع به خروج داراییهای خود از بانک‌های اسپانیایی کرده بودند.

بانک مرکزی که با شرایط بسیار بغرنجی روبرو شده بود، دستور تشکیل جلسه اضطراری با کابینه اقتصادی دولت را داد. در این جلسه، برخلاف اظهارات علمی و کارشناسی مدیران بانک مرکزی، با فشار مضاعف دولت که ناشی از ترس از ورشکستگی کامل اقتصادی و سیاسی و ایجاد ناامنی و از هم پاشیدن کشور بود، رئیس وقت بانک مرکزی اسپانیا مجبور به تصویب و بکارگیری یک سیاست پولی بسیار ناشیانه، غیرحرفه‌ای و اشتباه شد که به پیامدهای غیرقابل مهار آن نیز واقف بود.

در آگوست ۲۰۲۰ و در اوج بحران همه‌گیری کرونا در اسپانیا که صاحبان کسب‌وکارها و بازرگانان در حال خروج سرمایه‌های خود از کشور بودند، بانک مرکزی برخلاف میل خود و با دستور مستقیم دولت اسپانیا، شروع به اعطای وام‌های بدون بهره، با بازپرداخت ۷ ساله و همچنین بخشودگی جرایم دیرکردهای مالی و بانکی بخش عظیمی از صنایع، تولیدکنندگان، شرکت‌های خدماتی و حتی شهروندان عادی کرد تا با این رویکرد، یک آرامش نسبی در جامعه ایجاد کرده و از بروز فاجعه ملی جلوگیری کند. غافل از اینکه عدم توانایی دولت و بانک مرکزی در مدیریت رشد فزاینده جریان نقدینگی سرازیر شده به بازار، نه تنها شرایط بد موجود را بهبود نبخشید، بلکه در کمتر از ۴۰ روز از تزریق سیاست پولی جدید، اقتصاد اسپانیا دچار چنان آشفتگی فراگیر در شاخص‌های کلان اقتصادی به ویژه تورم غیرقابل باور ۶۷ درصدی شد که اگر مساعدت‌های بانک مرکزی اروپا، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی نبود، دولت اسپانیا سقوط غیرقابل بازگشتی را تجربه می‌کرد.

منابع:

1. Jeanne, Olivier & Sandri, Damiano,”Global Financial Cycle and Liquidity Management”,BIS Working Papers: Monetary and Economic Department, January ۲۰۲۴.

2. Lawal, Q. A. & Ajayi, J. A, ”Effect of Liquidity Management on Banks”, Profitability”, Izvestiya Journal Economic, Varna University of Economics, ۲۰۲۳

3. Osuji, C. C. & Agbada, A. O, ”The efficacy of liquidity management and banking performance in the world”, International review of management and business research, Vol.۲۲, No.۴, ۲۰۲۳

4. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S۰۰۲۲۱۹۹۶۲۳۰۰۰۲۲۳

5. https://www.afponline.org/ideas-inspiration/topics/keeping-the-lights-on-the-why-and-how-of-liquidity-management